Chia sẻ Chuyển Đổi Từ VAS Sang IFRS: Doanh Nghiệp Việt Cần Chuẩn Bị Gì?

[Đặng Hà Ngân]

Chuyển đổi từ VAS sang IFRS là một bước đi quan trọng giúp doanh nghiệp Việt hội nhập sâu vào nền kinh tế toàn cầu. Sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến cách thức trình bày báo cáo tài chính mà còn yêu cầu doanh nghiệp nâng cao khả năng quản trị rủi ro, cải thiện minh bạch tài chính và đáp ứng các yêu cầu từ nhà đầu tư quốc tế.

Vậy, doanh nghiệp Việt cần chuẩn bị những gì để quá trình chuyển đổi này diễn ra suôn sẻ và hiệu quả? Bài viết này Webifrs sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về những bước chuẩn bị quan trọng và các khuyến nghị thiết thực cho doanh nghiệp trong lộ trình áp dụng IFRS.

I. Lộ trình áp dụng IFRS

Quyết định 345/QĐ-BTC của Bộ Tài chính về lộ trình áp dụng IFRS tại Việt Nam được ban hành với mục tiêu hướng tới hội nhập quốc tế và nâng cao chất lượng báo cáo tài chính của các doanh nghiệp Việt. Theo lộ trình này, Việt Nam sẽ chuyển từ việc áp dụng VAS (Chuẩn mực kế toán Việt Nam) sang IFRS theo từng bước, với dự kiến hoàn tất vào năm 2025.

Các giai đoạn chuyển đổi (tự nguyện – bắt buộc)

- Giai đoạn tự nguyện (2022–2025): Doanh nghiệp có thể lựa chọn áp dụng IFRS trước thời hạn bắt buộc, nhằm thử nghiệm và làm quen với các chuẩn mực quốc tế.

- Giai đoạn bắt buộc (dự kiến từ 2025): Các doanh nghiệp niêm yết, doanh nghiệp FDI và công ty lớn sẽ phải tuân thủ áp dụng IFRS để đảm bảo tính minh bạch và đồng bộ với tiêu chuẩn quốc tế.

Đối tượng áp dụng

- Doanh nghiệp FDI: Các công ty có vốn đầu tư nước ngoài sẽ là đối tượng ưu tiên trong việc áp dụng IFRS, nhằm giúp nâng cao tính minh bạch và thu hút đầu tư quốc tế.

- Doanh nghiệp niêm yết: Các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán sẽ phải chuyển đổi để đáp ứng yêu cầu của các nhà đầu tư quốc tế.

- Công ty lớn: Các doanh nghiệp lớn, có mức độ ảnh hưởng và giao dịch tài chính quốc tế sẽ bắt buộc áp dụng IFRS nhằm đảm bảo tính nhất quán và dễ dàng hợp tác toàn cầu.

Vì sao Việt Nam chuyển từ VAS sang IFRS?

Việc chuyển từ VAS sang IFRS là một bước đi chiến lược nhằm tăng cường minh bạch tài chính, giúp các doanh nghiệp Việt thu hút vốn đầu tư quốc tế, và hội nhập với các thị trường tài chính toàn cầu. Đặc biệt, IFRS giúp tạo ra báo cáo tài chính rõ ràng, dễ so sánh và có thể phục vụ cho các đối tác quốc tế trong việc đưa ra quyết định đầu tư.

II. So sánh tổng quan giữa VAS và IFRS

Tiêu chí​	VAS​	IFRS​
Nguyên tắc ghi nhận	Trọng hình thức pháp lý	Trọng bản chất hơn hình thức
Mục tiêu báo cáo tài chính	Phục vụ cơ quan quản lý nhà nước	Phục vụ nhà đầu tư, cổ đông, đối tác tài chính
Ghi nhận tài sản	Theo giá gốc, ít điều chỉnh	Cho phép đo lường theo giá trị hợp lý
Ghi nhận doanh thu	Khi có đủ chứng từ pháp lý, giao hàng, xuất hóa đơn	Dựa theo mô hình 5 bước của IFRS 15, ghi nhận khi chuyển giao quyền kiểm soát
Trích lập dự phòng	Theo quy định cứng, có hướng dẫn chi tiết	Ước tính dựa trên xác suất, dòng tiền và rủi ro
Hợp nhất báo cáo tài chính	Có quy định nhưng không bắt buộc với nhiều doanh nghiệp	Bắt buộc nếu có kiểm soát thực chất, áp dụng rộng rãi
Báo cáo lưu chuyển tiền tệ	Không bắt buộc với tất cả doanh nghiệp, thường dùng phương pháp trực tiếp	Bắt buộc, cho phép trình bày theo phương pháp trực tiếp hoặc gián tiếp
Tính linh hoạt trong áp dụng	Hạn chế linh hoạt, theo khuôn mẫu quy định rõ	Tính chuyên môn cao, cần nhiều phán đoán kế toán
Khả năng so sánh quốc tế	Thấp, chỉ phù hợp trong nước	Cao, được công nhận toàn cầu

 

[Đặng Hà Ngân]

III. Các khó khăn khi chuyển đổi từ VAS sang IFRS

Việc chuyển đổi từ hệ thống kế toán VAS sang IFRS là một bước tiến lớn, nhưng cũng đồng thời đặt ra không ít thách thức cho doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn đầu triển khai. Những khó khăn này không chỉ đến từ yếu tố kỹ thuật kế toán mà còn bao trùm cả tư duy quản trị, hệ thống công nghệ và con người.

1. Thiếu nhân sự có kiến thức và kỹ năng IFRS

Phần lớn kế toán viên tại Việt Nam hiện nay được đào tạo và hành nghề theo VAS, trong khi IFRS lại đòi hỏi kiến thức chuyên sâu và khả năng vận dụng cao. Sự thiếu hụt nhân sự hiểu và áp dụng thành thạo IFRS khiến quá trình chuyển đổi gặp nhiều trở ngại, đặc biệt trong việc thiết lập chính sách kế toán mới, đánh giá lại tài sản và lập báo cáo theo chuẩn quốc tế.

2. Hệ thống phần mềm kế toán không đáp ứng yêu cầu

Nhiều doanh nghiệp đang sử dụng phần mềm kế toán được thiết kế riêng cho VAS, không hỗ trợ các chức năng như đánh giá theo giá trị hợp lý, ghi nhận doanh thu theo mô hình 5 bước (IFRS 15), hay tính toán tổn thất tín dụng kỳ vọng (IFRS 9). Việc nâng cấp hoặc thay thế phần mềm là điều bắt buộc nhưng tốn kém và cần thời gian triển khai dài hạn.

3. Dữ liệu lịch sử không đầy đủ hoặc không theo chuẩn IFRS

Một trong những yêu cầu quan trọng khi áp dụng IFRS là phải có số liệu lịch sử đầy đủ, đáng tin cậy để phục vụ việc ghi nhận lại tài sản, nợ phải trả và vốn chủ sở hữu tại thời điểm chuyển đổi. Tuy nhiên, ở nhiều doanh nghiệp, việc lưu trữ dữ liệu chưa được chuẩn hóa hoặc thiếu các thông tin cần thiết như giá trị hợp lý, kỳ vọng dòng tiền, rủi ro tín dụng… Điều này khiến việc “lập lại” số liệu theo IFRS trở nên khó khăn.

4. Chi phí và thời gian triển khai cao

Chuyển đổi sang IFRS không đơn thuần là một dự án kế toán mà là dự án chuyển đổi quy mô toàn doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải đầu tư vào đào tạo, tư vấn chuyên môn, nâng cấp hệ thống CNTT, và đôi khi cả việc tái cấu trúc quy trình kế toán – tài chính. Với doanh nghiệp lớn, có nhiều công ty con hoặc hoạt động đa quốc gia, thời gian chuyển đổi có thể kéo dài từ 12 – 24 tháng hoặc hơn.

5. Thay đổi tư duy kế toán: từ tuân thủ sang phán đoán

Một trong những rào cản mang tính hệ thống là tư duy kế toán ở Việt Nam vốn quen với lối “tuân thủ quy định cứng”, trong khi IFRS đòi hỏi kế toán viên phải thực hiện các ước tính, đánh giá và ra quyết định chuyên môn linh hoạt. Sự thay đổi này không dễ dàng và cần có lộ trình đào tạo, truyền thông nội bộ để thay đổi văn hóa kế toán trong doanh nghiệp.

IV. Doanh nghiệp Việt cần chuẩn bị gì để chuyển đổi IFRS thành công?

Để triển khai thành công, doanh nghiệp cần chuẩn bị đầy đủ trên 5 trụ cột sau:

1. Đánh giá thực trạng hệ thống báo cáo hiện tại

Bước đầu tiên, doanh nghiệp cần tiến hành đánh giá toàn diện hệ thống báo cáo tài chính hiện hành nhằm xác định mức độ khác biệt giữa VAS và IFRS.

- Phân tích khoảng cách (gap analysis): So sánh chi tiết các chuẩn mực kế toán đang áp dụng với IFRS để xác định các điểm khác biệt trọng yếu.

- Xác định chuẩn mực ảnh hưởng lớn nhất: Tập trung vào các chuẩn mực có tác động đáng kể như IFRS 15 (Doanh thu), IFRS 16 (Thuê tài sản), IFRS 9 (Công cụ tài chính) hoặc IFRS 1 (lần đầu áp dụng IFRS).

2. Đào tạo và nâng cao năng lực đội ngũ kế toán

Nguồn nhân lực là yếu tố then chốt trong quá trình chuyển đổi. Việc đào tạo và xây dựng đội ngũ nắm vững IFRS cần được thực hiện càng sớm càng tốt.

- Tổ chức khóa đào tạo IFRS nội bộ: Ưu tiên đào tạo các nhân sự chủ chốt trong phòng kế toán – tài chính để nắm rõ nguyên tắc và ứng dụng IFRS.

- Xây dựng nhóm chuyển đổi IFRS chuyên trách: Thành lập team chịu trách nhiệm triển khai và kiểm soát quá trình chuyển đổi, phối hợp chặt chẽ với kiểm toán và tư vấn.

3. Xây dựng kế hoạch chuyển đổi cụ thể

Một lộ trình rõ ràng giúp kiểm soát chi phí, rủi ro và tiến độ thực hiện hiệu quả.

Xây dựng kế hoạch chuyển đổi theo giai đoạn:

- Giai đoạn 1: Chuẩn bị – đánh giá hiện trạng, đào tạo, khảo sát hệ thống.

- Giai đoạn 2: Thí điểm – áp dụng thử IFRS cho một kỳ báo cáo.

- Giai đoạn 3: Chính thức – chuyển sang lập và công bố BCTC theo IFRS.

Hợp tác với chuyên gia IFRS: Làm việc với các đơn vị tư vấn, kiểm toán có kinh nghiệm trong lĩnh vực chuyển đổi báo cáo tài chính quốc tế.

4. Nâng cấp hệ thống phần mềm và dữ liệu kế toán

Không thể áp dụng IFRS hiệu quả nếu phần mềm kế toán và dữ liệu không đáp ứng yêu cầu của chuẩn mực.

- Nâng cấp hoặc tùy chỉnh phần mềm kế toán: Đảm bảo phần mềm hỗ trợ các tính năng như ghi nhận theo giá trị hợp lý, lập báo cáo hợp nhất, tính tổn thất tín dụng kỳ vọng…

- Chuẩn hóa dữ liệu kế toán: Thiết lập hệ thống thu thập, lưu trữ và xử lý dữ liệu theo định dạng IFRS. Việc này đặc biệt quan trọng đối với doanh nghiệp có dữ liệu lịch sử phức tạp hoặc thiếu tính hệ thống.

5. Truyền thông nội bộ và thay đổi văn hóa quản trị

Sự thành công của dự án IFRS phụ thuộc vào sự đồng thuận và tham gia của toàn tổ chức, không chỉ riêng phòng kế toán.

- Ban lãnh đạo cần cam kết và đồng hành: Không chỉ dừng lại ở việc phê duyệt ngân sách, ban lãnh đạo cần hiểu vai trò của IFRS trong chiến lược minh bạch – hội nhập – phát triển dài hạn.

- Truyền thông nội bộ hiệu quả: Giải thích cho các bộ phận khác về lý do, tầm quan trọng và lợi ích của IFRS để tạo sự ủng hộ và phối hợp đồng bộ trong toàn doanh nghiệp.

Chuyển đổi từ VAS sang IFRS là xu hướng tất yếu giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao tính minh bạch, tiếp cận vốn quốc tế và chuẩn hóa quản trị tài chính. Tuy nhiên, quá trình này đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nhân sự, hệ thống và tư duy kế toán.

Để chuyển đổi thành công, doanh nghiệp nên chủ động tham gia các khóa học chuyển đổi VAS sang IFRS nhằm trang bị kiến thức chuyên sâu, cập nhật chuẩn mực quốc tế và xây dựng đội ngũ nội bộ đủ năng lực triển khai. Đây là bước khởi đầu thiết thực và tiết kiệm chi phí so với việc phụ thuộc hoàn toàn vào đơn vị tư vấn bên ngoài.​