Chia sẻ Hộ Kinh Doanh Cần Chuẩn Bị Gì Khi Chuyển Từ Hộ Khoán Sang Kê Khai?

[Đặng Hà Ngân]

Chuyển từ hình thức hộ khoán sang kê khai là bước đi quan trọng nhưng cũng đầy bỡ ngỡ với nhiều hộ kinh doanh hiện nay. Sự thay đổi này không chỉ liên quan đến cách tính và nộp thuế mà còn kéo theo hàng loạt điều chỉnh về sổ sách, chứng từ và phương thức quản lý hoạt động kinh doanh.

Vậy Hộ Kinh Doanh Cần Chuẩn Bị Gì Khi Chuyển Từ Hộ Khoán Sang Kê Khai? Trong bài viết dưới đây, Kế toán Lê Ánh sẽ giúp bạn hiểu rõ các bước cần thực hiện, những lưu ý pháp lý và cách thích nghi với mô hình kê khai thuế để hoạt động kinh doanh diễn ra suôn sẻ và đúng quy định.

I. Phân biệt Hộ Khoán và Hộ Kê Khai
1. Hộ khoán là gì?
Hộ khoán là hình thức tính thuế dựa trên doanh thu ước tính hằng năm của hộ kinh doanh, không cần phải lập hóa đơn cho từng giao dịch nhỏ và không kê khai thuế định kỳ. Mức thuế khoán được cơ quan thuế xác định dựa trên khảo sát thực tế, ngành nghề, quy mô, địa điểm kinh doanh.

Đặc điểm cơ bản:

- Không cần lập sổ sách kế toán chi tiết.

- Không cần kê khai thuế theo tháng/quý.

- Thuế khoán bao gồm: thuế giá trị gia tăng (GTGT), thuế thu nhập cá nhân (TNCN), và lệ phí môn bài.

- Phù hợp với hộ kinh doanh nhỏ, quy mô cá thể.

2. Hộ kê khai là gì?
Hộ kê khai là hình thức mà hộ kinh doanh phải kê khai thuế định kỳ (tháng hoặc quý) và nộp thuế dựa trên doanh thu thực tế phát sinh, có sử dụng hóa đơn và sổ sách kế toán.

Đặc điểm cơ bản:

- Phải mở sổ sách kế toán đơn giản (theo mẫu hoặc phần mềm).

- Phải lập và xuất hóa đơn khi bán hàng, cung cấp dịch vụ.

- Tự kê khai thuế GTGT, TNCN, môn bài theo chu kỳ quy định.

- Áp dụng cho hộ có doanh thu lớn hơn 100 triệu/năm, hoặc do tự nguyện chuyển sang kê khai để khấu trừ thuế đầu vào, hợp tác với doanh nghiệp.

3. So sánh Hộ khoán và Hộ kê khai

Tiêu chí	Hộ khoán	Hộ kê khai
Cách tính thuế	Theo ước tính từ cơ quan thuế	Theo doanh thu thực tế
Kê khai thuế	Không cần kê khai định kỳ	Phải kê khai theo tháng/quý
Sổ sách kế toán	Không yêu cầu	Phải có sổ sách cơ bản hoặc phần mềm kế toán
Xuất hóa đơn	Không bắt buộc (nếu không giao dịch với DN)	Bắt buộc nếu có phát sinh giao dịch
Đối tượng áp dụng	Doanh thu dưới 100 triệu/năm	Doanh thu lớn hoặc muốn khấu trừ thuế đầu vào
Ưu điểm	Đơn giản, ít thủ tục, ít chi phí quản lý	Linh hoạt, tăng uy tín, được khấu trừ thuế
Nhược điểm	Bị giới hạn trong quan hệ với DN, khó mở rộng	Phức tạp hơn, tốn thêm chi phí kế toán, quản lý

 

[Đặng Hà Ngân]

II. Hộ Kinh Doanh Cần Chuẩn Bị Gì Khi Chuyển Từ Hộ Khoán Sang Kê Khai?

Chuyển từ hộ khoán sang hộ kê khai không chỉ là thay đổi về hình thức thuế, mà là một quá trình chuyển đổi tư duy quản lý từ “đơn giản – cảm tính” sang “bài bản – minh bạch”. Để chuyển đổi suôn sẻ, hộ kinh doanh cần thực hiện một loạt công việc hành chính, kế toán và kỹ thuật sau đây:

1. Đăng ký lại mã số thuế hoặc cập nhật thông tin thuế

Trong nhiều trường hợp, nếu hộ kinh doanh vẫn đang dùng mã số thuế cá nhân, khi chuyển sang kê khai, bạn cần:

- Cập nhật thông tin thuế tại Chi cục thuế nơi đăng ký kinh doanh, đặc biệt nếu có thay đổi hình thức hoạt động, quy mô hoặc người đại diện.

- Chuyển đổi từ mã số thuế 10 số (cá nhân) sang mã số thuế 13 số (mã hộ) nếu chưa có.

- Kiểm tra tình trạng mã số thuế và các nghĩa vụ thuế cũ để đảm bảo không có vướng mắc trước khi kê khai.

Lưu ý: Nếu có thay đổi địa điểm kinh doanh, bạn cần làm thêm thủ tục điều chỉnh địa bàn quản lý thuế.

2. Thiết lập sổ sách kế toán ban đầu

Khác với hộ khoán, hộ kê khai bắt buộc phải có sổ sách kế toán, dù là hình thức đơn giản. Bạn cần:

- Mở các sổ theo quy định như: sổ doanh thu, sổ chi phí, sổ quỹ tiền mặt, sổ theo dõi hóa đơn,...

- Có thể sử dụng sổ viết tay theo mẫu cơ quan thuế cung cấp, hoặc dùng phần mềm kế toán.

- Lưu giữ chứng từ đầu vào, đầu ra hợp lệ, hóa đơn, phiếu thu – chi,... để đối chiếu khi quyết toán.

3. Tổ chức hóa đơn, chứng từ đầy đủ

Hộ kinh doanh kê khai có nghĩa vụ xuất hóa đơn khi bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ (đặc biệt là cho doanh nghiệp, tổ chức). Do đó bạn cần:

- Đăng ký sử dụng hóa đơn điện tử với cơ quan thuế.

- Chọn nhà cung cấp phần mềm hóa đơn phù hợp (như Misa, Viettel, VNPT,...).

- Thiết lập quy trình xuất – lưu – gửi hóa đơn cho khách hàng.

- Đảm bảo thu thập đầy đủ hóa đơn đầu vào hợp lệ để khấu trừ thuế GTGT nếu đủ điều kiện.

4. Kê khai và nộp thuế đúng kỳ hạn

Từ hộ khoán “đóng thuế 1 lần/năm”, hộ kê khai phải chuyển sang:

- Kê khai thuế theo tháng hoặc quý: gồm thuế GTGT, thuế TNCN và lệ phí môn bài (nộp đầu năm).

- Hạn nộp tờ khai: chậm nhất là ngày 20 của tháng/quý tiếp theo.

- Hình thức nộp: điện tử qua Cổng thông tin của Tổng cục Thuế (thuedientu.gdt.gov.vn) hoặc qua phần mềm hỗ trợ kê khai.

5. Đào tạo hoặc thuê người phụ trách kế toán

Tùy quy mô và năng lực, hộ kinh doanh có thể:

- Thuê kế toán bên ngoài theo tháng hoặc theo gói dịch vụ (giá từ 500.000 – 2.000.000 đồng/tháng).

- Tham gia khóa học kế toán ngắn hạn để tự quản lý chi phí – doanh thu – thuế (đặc biệt phù hợp với hộ có quy mô vừa, muốn tiết kiệm chi phí thuê kế toán lâu dài).

6. Trang bị phần mềm hỗ trợ kê khai, kế toán

Phần mềm là trợ thủ không thể thiếu với hộ kê khai. Bạn cần:

- Phần mềm kế toán: giúp ghi nhận doanh thu, chi phí, tính thuế, lập sổ tự động (ví dụ: MISA SME, Fast Accounting, EasyBooks...).

- Phần mềm kê khai thuế: iTaxViewer, HTKK hoặc cổng thuedientu.gdt.gov.vn.

- Phần mềm hóa đơn điện tử: như e-invoice, MeInvoice, Viettel Invoice, iHOADON,...

III. Những thách thức thường gặp khi chuyển đổi hình thức thuế

Việc chuyển từ hộ khoán sang kê khai dù mang lại nhiều lợi ích dài hạn, nhưng trong ngắn hạn, không ít hộ kinh doanh gặp phải khó khăn do thay đổi tư duy và cách vận hành. Dưới đây là những thách thức phổ biến và hướng giải quyết cụ thể:

- Rào cản về kỹ năng kế toán – thuế

Đây là trở ngại lớn nhất, đặc biệt với các hộ kinh doanh hoạt động theo kiểu truyền thống, không có nền tảng về tài chính kế toán. Khi chuyển sang hình thức kê khai Hộ phải hiểu cách ghi nhận doanh thu, chi phí; Biết lập và đọc các loại sổ sách kế toán, báo cáo; Biết cách kê khai thuế GTGT, thuế TNCN, lệ phí môn bài theo tháng hoặc quý và biết xuất hóa đơn điện tử, xử lý các chứng từ đầu vào – đầu ra hợp lệ.

- Chi phí thuê tư vấn, phần mềm

Chuyển sang kê khai đồng nghĩa với việc phát sinh thêm các chi phí như:

• Chi phí thuê kế toán viên, tư vấn thuế, dịch vụ báo cáo thuế.
• Chi phí mua hoặc thuê phần mềm kế toán, hóa đơn điện tử.
• Chi phí mua chữ ký số điện tử để kê khai và nộp thuế online.
• Chi phí đào tạo nếu muốn tự làm.
• Đối với hộ quy mô nhỏ, đây là gánh nặng tài chính đáng kể.

- Lo ngại bị kiểm tra, thanh tra thuế

Hộ kê khai thường có tâm lý lo sợ rằng:

• Khi kê khai, doanh thu thực tế được thể hiện rõ ràng, dễ bị cơ quan thuế “để ý”.
• Nguy cơ bị thanh tra, kiểm tra cao hơn so với hộ khoán.
• Nếu sai sót trong kê khai hoặc thiếu chứng từ, có thể bị xử phạt hành chính.
• Thực tế, việc kê khai giúp cơ quan thuế minh bạch quản lý, nhưng không có nghĩa là sẽ kiểm tra thường xuyên nếu hộ tuân thủ đúng quy định.

IV. Lợi ích khi chuyển sang hình thức kê khai thuế
Dù hình thức thuế khoán từng là lựa chọn đơn giản và quen thuộc với nhiều hộ kinh doanh nhỏ, nhưng trong bối cảnh thị trường ngày càng minh bạch và yêu cầu pháp lý ngày càng cao, hình thức kê khai đang dần trở thành xu thế tất yếu. Việc chuyển đổi sang kê khai không chỉ giúp tuân thủ quy định pháp luật mà còn mở ra nhiều cơ hội phát triển bền vững và chuyên nghiệp hơn. Dưới đây là những lợi ích nổi bật:

1. Được khấu trừ thuế giá trị gia tăng (GTGT) đầu vào

Một trong những lợi thế rõ rệt của hộ kê khai là có thể khấu trừ thuế GTGT đầu vào nếu có đầy đủ chứng từ hợp lệ và đăng ký theo phương pháp khấu trừ.

Ví dụ: Nếu bạn mua nguyên vật liệu, thiết bị có hóa đơn GTGT (10%) thì số thuế đó sẽ được khấu trừ vào phần thuế GTGT phải nộp. Điều này giúp giảm đáng kể chi phí kinh doanh.

Đối với hộ khoán, chi phí đầu vào dù có hóa đơn hợp lệ cũng không được khấu trừ, dẫn đến tổng nghĩa vụ thuế cao hơn trong nhiều trường hợp.

2. Tăng uy tín khi làm việc với doanh nghiệp

Hộ kê khai có nghĩa vụ xuất hóa đơn hợp lệ – đây là yếu tố quan trọng giúp:

Tăng tính minh bạch trong giao dịch, nhất là khi làm việc với khách hàng là công ty, tổ chức.
Giúp hộ kinh doanh ký kết hợp đồng chính thức, dễ được chấp nhận là đối tác cung cấp sản phẩm, dịch vụ.
Tạo niềm tin với khách hàng, đặc biệt trong các lĩnh vực như: in ấn, vận tải, thiết kế, quảng cáo, đào tạo,…
Ngược lại, hộ khoán thường bị giới hạn khi đối tác yêu cầu hóa đơn GTGT hoặc cần hạch toán chi phí hợp lệ.

3. Mở rộng quy mô, dễ vay vốn, tiếp cận chính sách hỗ trợ

Khi chuyển sang kê khai, hộ kinh doanh được:

Công nhận minh bạch về doanh thu, chi phí nhờ sổ sách, hóa đơn, báo cáo thuế đầy đủ.
Dễ dàng chứng minh dòng tiền và kết quả kinh doanh, phục vụ mục đích vay vốn ngân hàng hoặc xin hỗ trợ từ các chương trình khởi nghiệp.
Tiếp cận các chính sách hỗ trợ của Nhà nước, như các gói vay ưu đãi, đào tạo, chuyển đổi số,…
Hộ khoán thường khó chứng minh năng lực tài chính vì không có số liệu rõ ràng, nên thường bị loại khỏi các chương trình hỗ trợ quy mô lớn.

4. Tạo nền tảng phát triển thành doanh nghiệp

Chuyển sang kê khai cũng là bước đệm quan trọng nếu hộ kinh doanh có kế hoạch chuyển đổi thành doanh nghiệp tư nhân, công ty TNHH,… trong tương lai.

Khi đã quen với các công việc kế toán phức tạp hơn thì việc thành lập doanh nghiệp không còn là trở ngại, mà là bước nâng cấp tự nhiên. Doanh nghiệp được pháp luật công nhận cao hơn, hưởng nhiều ưu đãi, và có thể phát triển lớn mạnh hơn hộ kinh doanh cá thể rất nhiều.

Việc chuyển từ hình thức thuế khoán sang kê khai là xu hướng tất yếu trong quá trình chuẩn hóa và minh bạch hoạt động của hộ kinh doanh. Tuy bước chuyển đổi này có thể gặp một số khó khăn ban đầu, nhưng nếu chuẩn bị đầy đủ về hồ sơ, nắm rõ quy định pháp luật và tổ chức lại hoạt động kế toán – tài chính một cách bài bản, hộ kinh doanh hoàn toàn có thể thích nghi nhanh chóng và tận dụng được nhiều lợi ích lâu dài.